Powiat Toruński

Ruiny zamku krzyżackiego w Małej Nieszawce

Wkrótce po przybyciu na tereny Polski – około 1230 roku Krzyżacy rozpoczęli budowę grodu na prawym brzegu Wisły – w okolicy dzisiejszej miejscowości Stary Toruń (Antiquum Toruń), gdzie miała miejsce pierwsza lokacja dzisiejszego Torunia. Ze względu na liczne podtopienia podjęto w 1236 r. decyzję o translokacji Torunia w obecne miejsce. Z kolei wzniesiona w Starym Toruniu warownia o drewnianej konstrukcji nie gwarantowała Krzyżakom wystarczającego bezpieczeństwa, dlatego też w 1342 roku bracia zakonni przeprawili się na drugi brzeg Wisły i tam wybudowali nową, murowaną już twierdzę. Na terenach dzisiejszej Małej i Wielkiej Nieszawski powstało najmniejsze komturstwo krzyżackie, któremu przewodził komtur Herman von Balk. Z uwagi na nadgraniczne położenie pełniło strategiczną rolę w państwie krzyżackim. Sercem komturstwa został właśnie zamek w Małej Nieszawie. Na podstawie archeologicznych badań wnioskuje się, że zbudowano go na planie kwadratu o boku 35 metrów, otoczonego fosą oraz murem zewnętrznym o grubości 2,5 metra. Wznoszenie murów rozpoczęto w połowie XIV wieku.

W późniejszych latach zamek wyposażono m.in. w młyn, piekarnię, browar, łaźnię i wozownię. Nowatorskim rozwiązaniem jak na owe czasy było zastosowanie pieca hipokaustum – specjalnego urządzenia do ogrzewania pomieszczeń. Historię funkcjonowania zamku zakończyła decyzja podjęta w Mełnie podczas rokowań pokojowych po kolejnym konflikcie polsko-krzyżackim w 1422 roku, tzw. „Wojnie Golubskiej”. Na podstawie zawartych tam porozumień Polska otrzymała okręg nieszawski oraz zapewnienie, że warownia zostanie przez Niemców rozebrana. Rozbiórkę Krzyżacy przeprowadzili niezwykle starannie i w 1424 r. po zamku pozostały jedynie piwnice, które dziś, wraz z reliktami fundamentów stanowią jedyny ślad po dawnej średniowiecznej warowni. Jak podaje Piotr Birecki („Gmina Wielka Nieszawka: Szkice z dziejów”) z rozbiórki warowni uzyskano ok. 150 000 cegieł. Pomimo, że dziś ruiny zamku znajdują się na terenie prywatnym – zwiedzenie ich jest możliwe po wcześniejszym umówieniu się z właścicielem gruntu p. Wdowczykiem. Pozostałości krzyżackiej twierdzy leżą w granicach wsi Mała Nieszawka – jadąc drogą nr 273 od strony Torunia należy skręcić w prawo w ul. Wałową. Szczątki zamku znajdują się na małym, mocno porośniętym przez roślinność wzniesieniu około 100 metrów od wału przeciwpowodziowego. Zdjęcie pochodzi z http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/1537/Mala_Nieszawka/

Korzystano z:
Piotr Birecki „Gmina Wielka Nieszawka – Szkice z dziejów”
H. Miłoszewski, Przewodnik „Powiat Toruński”
H. Miłoszewski, Folder PTTK – Szlak pieszy niebieski: Toruń-Cierpice-Gniewkowo