Powiat Toruński

Szlak regionalny w kolorze niebieskim

0,0 km Chełmża /Dworzec PKP, PKS przy ul. Dworcowej/ Punkt węzłowy szlaków turysty­cznych: niebieskiego Chełmża - Ciechocin i żółtego Chełmża - Papowo Biskupie.

Ze względu na korzystne - z punktu widzenia obronności - położenie tereny dzisiejszej Chełmży od wieków były chętnie zasiedlane, o czym świadczą liczne odnalezione tu pamiątki osadnictwa począwszy już od starszej epoki kamienia. W Chełmży i okolicy natrafiono na ślady osadnictwa Łużyczan, skandynawskich Gotów, a także.plemion pruskich. Około połowy VII wieku n.e. na te tereny zaczęła napływać ludność słowiańska z grupy plemiennej Goplan. Pierwotnie Łoza - bo tak niegdyś nazywała się Chełmża - znalazła się pod panowaniem pierwszych Piastów. Po śmierci króla Bolesława Krzywoustego w 1138 r. i  podziale Polski na dzielnice, ziemia chełmińska znalazła się we władaniu jego syna Bolesława IV Kędzierzawego – jako część Mazowsza i była terenem niszczących najazdów Prusów. Na początku XIII w. władcą tej ziemi był książę Konrad I Mazowiecki. W 1222 r. osada Łoza zostaje przekazana przez mazowieckiego księcia Konrada bpowi pruskiemu Chrystianowi. W 1251 r. bp Heidenryk przenosi siedzibę biskupią z Chełmna do Chełmży. Od tego czasu Chełmża jest miastem. Zapewne wówczas Łoza, będąc stolicą diecezji chełmińskiej, otrzymała nową nazwę Culmensee - co po spolszczeniu przez okoliczną ludność dało dzisiejszą nazwę - Chełmża. W 1411 r. miasto zajęły wojska króla Władysława Jagiełły. Rok 1531 przyniósł wielki pożar miasta m.in. spłonęły akta i przywileje miejskie. W XVIII wieku nastąpił upadek miasta spowodowany przez wojny i przemarsze wojsk polskich, rosyjskich i francuskich.W wyniku l rozbioru w 1772 r. Chełmża przeszła pod panowanie Prus, a majątek bpów i kapituły chełmińskiej został upaństwowiony. Uzyskanie niepodległości nastąpiło 21.01.1920 r. W dniu 6.IX.1939 r. miasto zostało zajęte przez hitlerowców. Okupacja niemiecka zakończyła się 24.01.1945 r. kiedy to do Chełmży wkroczyły wojska radzieckie.

Dziś Chełmża jest 15-tysięcznym miastem. Położenie, układ urbanistyczny, zabytki i jezioro leżące u stóp Chełmży są jedną z kart atutowych miejscowo.

Warto zobaczyć: katedrę Św. Trójcy z XIII i XIV wieku z zespołem nagrobków z XVI - XVIII wieku i tzw. "czaprakiem wezyra" podarowanym przez króla Jana III Sobieskiego, kościół gotycki Św. Mikołaja z końca XIII wieku, przebudowa­ny pod koniec XV wieku, bramę gotycką na terenie b. zabudowań kapituły oraz kaplicę grobową rodu Zawiszów Czarnych z Warszewic. Wieżę ciśnień - jeden z niewielu tego typu obiektów zachowanych i do dziś sprawnych na Pomorzu. Po spacerze można odpocząć na jednej z plaż nad  Jeziorem Chełmżyńskim.

2,3 km Grzywna - osada wzmiankowana w 1285 r.. W XVI wieku wieś była podzielona na część szlachecką (należącą do Marcina Orłowskiego) i część kościelną należącą do bpa chełmińskiego. Podział ten istniał do 1772r.kiedy to w czasie l Rozbioru Polski dobra kościelne zostały przez państwo pruskie skonfiskowane.

Warto zobaczyć: kościół gotycki Św. Katarzyny z ok. 1300 r., dwór z przełomu XIX/XX wieku, kaplicę grobową Czarlińskich z Brąchnówka.

5,0 km Jezioro Chełmżyńskie o powierz­chni 401 ha i maksymalnej głębokości 27 m. Największe jezioro w województwie.

7,7 km Mirakowo - osada wzmiankowana w 1222 r., położona nad Jez. Chełmżyńskim. W 1424 r. wymieniano istniejący tu folwark.

Warto zobaczyć: dwór z okresu międzywojennego zbudowany przez Stanisława Działowskiego z niewielkimi cechami sece­syjnymi, w otoczeniu niewielki park z początku XX wieku.

8,7 km Grodno - folwark pojawiający się w źródłach historycznych.w 1386 r. jako należący do komturii toruńskiej. Od 1773 r. włączone do majątku Mirakowo. Obecnie znajduje się tu Ośrodek Hodowli Zwierząt (hodowla bażantów) prowadzony przez PZŁ.

9,4 km Jezioro Grodno o powierzchni 43 ha i maksymalnej głębokości 7,3 m, połączone kanałem z jeziorem Chełmżyńskim.

14,5 km Kamionki Duże - osada rycerska, w XV w. należąca do komturii toruńskiej. Pierwotnie wieś stanowiła całość lecz z czasem wskutek podziału własności na szlachecką i kościelną doszło do jej rozdzielenia.

Warto zobaczyć: cmentarz ewangelicki z połowy XIX wieku z grobowcem rodziny Grimm, zabudowania folwarczne z przełomu XIX/XX wieku.

18,5 km Nowy Dwór - osada wzmiankowana w 1328 r. jako nadanie wielkiego mistrza Wernera von Orseln dla żeńskiego klasztoru (benedyktynek) z Torunia.

19,5 km Jezioro Kamionki o powierzchni 71,4 ha i maksymalnej głębokości 15 m.

21,0 km Kamionki /ośrodek wypoczynkowy/ Miejsce wypoczynku i rekreacji sobotnio-niedzielnej dla mieszkańców Torunia. Duża baza gastronomiczno-noclegowa.

23,7 km Gronowo - wieś wzmiankowana w 1414 r., kiedy to poniosła szkody wojenne. W 1520 r. król Zygmunt l nadał wieś radzie miasta Torunia. W XVII wieku w czasie wojen szwedzkich wieś została zniszczona.W 1796 r. król pruski Fryderyk Wilhelm nadał dobra swojemu adiutantowi Krzysztofowi Piwnickiemu.

Warto zobaczyć: zrujnowany grobowiec rodziny Wolffów - właścicieli Gronowa - wzniesiony na przeło­mie XIX/XX wieku w kształcie rotundy, kościół gotycki Św. Mikołaja z l połowy XIV wieku, pałac secesyjny zbudowany w 1918 r. przez rodzinę Wolffów z trójkątnym podjazdem. W otoczeniu pałacu znajduje się park krajobrazowy z przełomu XIX/XX w. z 23 gatunkami drzew (m.in. magnolie, klon srebrzysty), grodzisko wczesnośre­dniowieczne, owalne czynne w IX - XIV wieku, cmentarz ewangelicki z XIX wieku.

30,0 km Młyniec  /ul. Gronowska/ Osada młyńska wzmiankowana w źródłach w 1265 r. kiedy to mistrz krajowy Ziemi Chełmińskiej Ludwik von Baldersheim przekazuje ją prepozytowi Janowi i kape­lanowi Wincentemu z Kruszwicy. Od XVI wieku osada należała do toruńskich benedyktynek, które w l połowie XVII wieku odsprzedały ją toruńskim jezuitom. We wsi znajduje się most drogowy przez rz. Drwęcę łączący dwie historyczne ziemie: chełmińską i dobrzyńską.

Warto zobaczyć: drewniany kościół Św. Ignacego Loyoli i pochodzący z 1750 r. fundowany przez jezuitów.

30,3 km Struga Rychnowska - prawy dopływ rz. Drwęcy. Wypływa z jeziora Mlewieckiego i liczy około 16 km długości. W średniowieczu nad Strugą Rychnowska było kilka młynów: Pachura wzmiankowany w 1410 r., Struś wzmiankowany w 1472 r. i Bierzgieł wzmiankowany w 1382 r.

31,5 km Kępa /leśniczówka/ w otoczeniu lasów sosnowo-dębowych.

Warto zobaczyć: dąb - pomniki przyrody przy zabudowaniach leśniczówki.

35,0 km Struga Młyńska /lub Kowalewska/ Prawy dopływ rz. Drwęcy. Wypływa w okolicy Kowalewa Pomorskiego, a całkowita długość wynosi około 22 km.

Dalej szlak opuszcza tereny powiatu toruńskiego i biegnie w stronę Elgiszewa i Ciechocina w powiecie golubsko-dobrzyńskim.

Autor: Henryk Miłoszewski

Więcej informacji na stronie Oddziału Miejskiego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego im. M. Sydowa w Toruniu

oraz w Przewodniku H. Miłoszewskiego "Powiat Toruński"